Identiteitsfraude is een vorm van fraude die de laatste jaren steeds meer aandacht krijgt in België en daarbuiten.

Zowel op het niveau van de Verenigde Naties, de Raad van Europa als de Europese Unie worden initiatieven op poten gezet om het fenomeen identiteitsfraude te bestuderen en aan te pakken. Ook landen zoals o.a. de Verenigde Staten van Amerika, Canada en het Verenigd Koninkrijk hebben het probleem bestudeerd en een zeker beleid uitgewerkt.

Ook in België is men zich bewust van het fenomeen maar wordt identiteitsfraude wel als minder bedreigend ervaren. Toch is in 2005 reeds een colloquium georganiseerd door de Federale Politie (DGJ-DJF), met medewerking van onder andere de Dienst van het Strafrechtelijk beleid, met als titel “Identiteitsfraude: misdrijf van de toekomst?”. Of dit daadwerkelijk zo is, moet misschien nog blijken, maar het is zeker dat de beleidsmakers aandachtig dienen te zijn voor deze fraudevorm.

Op beleidsmatig vlak staan we in België echter nog niet ver. Stilaan moet gedacht worden aan een duidelijk beleidskader voor de bestrijding van identiteitsfraude. Om een geïntegreerd beleid ter zake te kunnen uitwerken, moeten in eerste instantie de belangrijkste actoren in kaart worden gebracht. Daarnaast moet dringend duidelijkheid worden gebracht in wat men onder het begrip “identiteitsfraude” moet verstaan.

Definitie

In België is er geen autonome incriminatie van identiteitsfraude. Het is dus op zich geen misdrijf volgens ons huidig Strafwetboek. Het is daarom zeer moeilijk een éénduidige omschrijving van het fenomeen te geven. Op dit moment wordt er in België trouwens geen uniforme definitie van identiteitsfraude gehanteerd. Om hierover toch een idee te hebben, moet men er noodgedwongen de buitenlandse literatuur op nalezen. De VS en Canada zijn koplopers in het onderzoek naar en de bestrijding van “identity theft/fraud” en worden reeds gedurende enkele jaren met dit criminaliteitsfenomeen geconfronteerd. Zij omschrijven diefstal van identiteit als volgt:

VS: In 1998 werd "identity theft" strafbaar gesteld in een Federale wet, namelijk de "Identity Theft and Assumption Deterrence Act”. Daarin wordt "identity theft" als volgt gedefinieerd: "knowingly transfers or uses, without lawful authority, a means of identification of another person with the intent to commit, or to aid or abet, any unlawful activity that constitutes a violation of Federal Law, or that constitutes a felony under any applicable State or local law.”

Canada: « Par vol d'identité, on entend tous les types de crimes qui consistent à obtenir et à utiliser de façon frauduleuse l'identité d'une autre personne dans le but de commettre des fraudes ou d'autres activités criminelles, en visant en général des gains économiques ». Er bestaat in België en daarbuiten eigenlijk weinig tot geen eensgezindheid over wat men onder het begrip “identiteitsfraude” moet verstaan. In de DSB wordt identiteitsfraude als volgt omschreven:

“Identiteitsfraude is het gebruik van valse identiteiten en (ver)vals(t)e documenten bij het plegen van een misdrijf. In die zin is identiteitsfraude een ruimer begrip dan identiteitsdiefstal gezien het feit dat bij identiteitsfraude de identiteit, echte of valse, misbruikt wordt, terwijl identiteitsdiefstal enkel verwijst naar de daad van het “stelen” zelf van andermans identiteit. Deze opsplitsing heeft dus als voordeel dat het de daad van het stelen zelf en de daad van het naderhand gebruik maken van de gegevens duidelijk van elkaar onderscheidt. Als algemene term kan dan “identiteitsmisdrijven” gebruikt worden.”

Evolutie van het fenomeen

Het lijkt er op dat identiteitsmisdrijven steeds meer aan belang winnen. Zo blijkt het in de Verenigde Staten van Amerika en Canada één van de snelst stijgende criminaliteitsvormen te zijn. Hoewel het tot nu toe in België niet zo een vaart loopt, is het wel verstandig nu reeds aandacht te hebben voor dit fenomeen en dit vooral wegens haar voornamelijk grensoverschrijdend karakter.

Eén van de grootste trends van de laatste decennia is zonder twijfel het internet. Het gebruik van het internet heeft ons leven voor een stuk gemakkelijker gemaakt (pc-banking, E-bay, ...), maar voor dit levenscomfort offeren we ook een stuk veiligheid en controle op. De wereld wordt anoniemer, persoonlijke contacten minder frequent. Het spreekt voor zich dat in zo een klimaat identiteitsmisdrijven steeds meer in belang toenemen.

Identiteitsfraude kan op talloze manieren gepleegd worden. De technologische vooruitgang heeft het nog een stuk gemakkelijker gemaakt. Internet heeft er een internationaal fenomeen van gemaakt. Het kan voor talloze doeleinden gepleegd worden, van een kleine financiële oplichting tot internationaal terrorisme. Via het internet kan iedereen identiteitsfraude plegen, van een individu tot goed georganiseerde criminele groeperingen.

Het internet creëerde verschillende opportuniteiten en faciliteiten (bv. pc-banking, E-bay, …). Gebruikers beschermen hun persoonlijke gegevens nauwelijks.

De technologische vooruitgang, de digitalisering van onze maatschappij met bv. de elektronische identiteitskaart, zorgt voor een verhoogd risico van manipulatie en misbruik van persoonlijke gegevens. Door andermans identiteitsgegevens te stelen of een fictieve identiteit te gebruiken wordt de aandacht van de persoon van de dader afgewend en worden vele opportuniteiten geschapen om criminele activiteiten te plegen.

Het aannemen van een andere identiteit of van andermans identiteit kan voor talloze doeleinden worden gepleegd, van een kleine financiële oplichting tot internationaal terrorisme.

Wetgeving

Belgische Wetgeving

Er bestaat geen specifieke wetgeving om het fenomeen identiteitsfraude te beteugelen. Wél kan via de huidige strafbepalingen terdege tegen vormen van identiteitsfraude gestreden worden.

Voor een juridische duiding van het fenomeen zie D. REYNDERS en M. TAEYMANS, “Identiteit en diefstal van identiteit. Een verkennende juridische duiding”, in J. DENOLF (ed.), Identiteitsfraude. Misdrijf van de toekomst?, Brussel, Politeia, 31-65.

Internationale wetgeving

Verenigde Naties

1. VN- Resolutie van de Economische en Sociale Raad van 21 juli 2004, International cooperation in the prevention , investigation, prosecution and punishment of fraud, the criminal misuse and falsification of identity and related crimes.

Raad van Europa

Op het niveau van de Raad van Europa werd het Cybercrimevedrag gesloten en spendeerde men aandacht aan documentfraude door middel van de uitvaardiging van een aanbeveling rond reis- en identiteitsdocumenten.

1. Council of Europe, Convention on Cybercrime, Budapest, 23.IX.2001, ETS 185.
1. Aanbeveling R(2005)7 inzake identiteits- en reisdocumenten van 30 maart 2005

Europese Unie

• Verordening (EG) nr. 2252/2004 van 13 december 2004 betreffende normen voor de veiligheidskenmerken van en biometrische gegevens in door de lidstaten afgegeven paspoorten en reisdocumenten, P.B., 29 december 2004.
• Beschikking COM. E.G. (2006)2909 van 28 juni 2006 tot vaststelling van de technische specificaties in verband met de normen voor de veiligheidskenmerken van en biometrische gegevens in door de lidstaten afgegeven paspoorten en reisdocumenten.
• Gemeenschappelijk optreden 98/700/JBZ van 3 december 1998 door de Raad aangenomen op basis van artikel K.3 van het Verdrag betreffende de Europese Unie, betreffende de invoering van een Europees beeldopslagsysteem (FADO) P.B. L 333,9 december 1998, 4-7.
• EU Beschikking 2004/512 van 8 juni 2004 betreffende het opzetten van een Visuminformatiesysteem.
• Kaderbesluit 2005/222/JBZ van de Raad van 24 februari 2005 over aanvallen op informatiesystemen, PB, L 69, 16/03/2005.

Verenigde Staten van Amerika

Voor wat de VS betreft kan gewezen worden op:

1. de "Identity Theft and Assumption Deterrence Act" (1998), waarbij identiteitsfraude bestraft wordt;
2. de Identity Theft Enhancement Act (2004), waarbij het de achterliggende gedachte is dat er strengere bestraffing noodzakelijk is indien identiteitsdiefstal gepleegd wordt voor ernstige criminaliteitsvormen, zoals terrorisme;

Strafrechtelijk beleid

In juni 2005 werd in België voor de eerste maal een colloquium georganiseerd met als onderwerp: "Identiteitsfraude: misdrijf van de toekomst?". De Dienst voor het Strafrechtelijk beleid (DSB) heeft hieraan een bijdrage geleverd in de vorm van een verkennende juridische duiding van het fenomeen.

De Algemene Directie Controle en Bemiddeling van de FOD Economie lanceerde in februari 2006 een preventiecampagne tegen consumentenbedrog in samenwerking met het Federaal Parket en de Federale Politie. Deze campagne, die tegelijkertijd in 20 landen loopt in het kader van de internationale campagne Fraud Prevention Month van ICPEN (International Consumer Protection and Enforcement Network), richt zich naast fraude met 0900-nummers en fraude type valse loterijen, ook op identiteitsfraude en internetfraude. Per fraudevorm is een brochure onder het publiek verspreid met het oog op waarschuwing en preventie. De verspreiding gebeurde via het internet, verkooppunten van de Nationale Loterij en postkantoren.

In januari 2007 werd het systeem “eCops” gelanceerd door de FOD Economie en de FCCU, een meldpunt inzake misbruiken op internet. Via “eCops” kunnen nieuwe praktijken gemakkelijker geïdentificeerd worden en worden ook de klachten meer gecentraliseerd.

In de toekomst is er nood aan een verbetering van de beeldvorming en de detectie en een verhoging van de veiligheid van en het vertrouwen in informaticasystemen. Qua beeldvorming is er concreet nood aan een grondige fenomeenstudie om de daadwerkelijke aard, ernst en omvang van identiteitsfraude op ons grondgebied te bepalen. Op dit ogenblik is er immers geen duidelijkheid in de wildgroei van informatie over het concept van de identiteitsmisdrijven. Sensibilisering kan gebeuren via een website ‘Identiteitsmisdrijven’, waar zowel burgers als professionals, informatie en nuttige tips kunnen vinden. Daarenboven is het van belang dat niet enkel de gewone burger gesensibiliseerd wordt. Ook privé-ondernemingen moeten zeer waakzaam zijn. Bepaalde sleutelinstellingen, zoals financiële instellingen en kredietmaatschappijen, moeten in de toekomst nog beter signalen van potentiële identiteitsmisdrijven kunnen opmerken. De uitwerking van een brochure of een handboek met “best practices” kan hierin een goede zaak zijn.

Er is momenteel misschien geen nood aan een autonome incriminatie van identiteitsfraude, maar wel aan een constante toetsing van het wettelijk kader aan de realiteit van de dreiging van identiteitsfraude. België dient ook de internationale en Europese initiatieven terzake op de voet te volgen.

Om de bovenvermelde doelstellingen te bereiken dienen echter in eerste instantie de beleidsactoren in kaart gebracht te worden en dient een eerste geïntegreerd, multidisciplinair overleg gestimuleerd te worden. De Dienst voor het Strafrechtelijk beleid kan hierin een stimulator zijn.

Activiteiten van de Dienst

In juni 2005 werd in België door de Federale Politie DGJ-DJF voor de eerste maal een colloquium georganiseerd met als onderwerp: "Identiteitsfraude: misdrijf van de toekomst?". De Dienst voor het Strafrechtelijk beleid (DSB) heeft hieraan een bijdrage geleverd in de vorm van een verkennende juridische duiding van het fenomeen (Zie D. REYNDERS en M. TAEYMANS, “Identiteit en diefstal van identiteit. Een verkennende juridische duiding”, in J. DENOLF (ed.), Identiteitsfraude. Misdrijf van de toekomst?, Politeia, Brussel, 2005, 31-64).

Daarenboven werd in de dienst in september 2006 in het kader van een stageopdracht een beleidsdocument opgesteld, met een stand van zaken op internationaal en Europees vlak, de Verenigde Staten van Amerika, Canada, Verenigd Koninkrijk en België, aangevuld met enkele beleidsvoorstellen.

Ook werden reeds contacten gelegd met het WODC en de Universiteit Utrecht waarbij bovenvermelde documenten door de onderzoekers geconsulteerd werden in hun analyse van de situatie in België (zie B. DE VRIES, J. TIGHELAAR, T. VANDERLINDEN en T. HOL, Identiteitsfraude, een afbakening. Een internationale begripsvergelijking en analyse van nationale strafbepalingen, Disciplinegroep Rechtstheorie Departement Rechtsgeleerdheid, Universiteit Gent, Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 2007, 282 p.).

Actoren

Publieke actoren

• Federale politie DGJ-DJF: zowel FCCU, CDGEFID als CDBV
• FOD Economie (Algemene Directie controle en bemiddeling)
• Fedict - Fod Informatie- en Communicatietechnologie
• FOD Binnenlandse Zaken
• FOD Buitenlandse Zaken
• …..

Private actoren

• Belgische Club voor Informaticaveiligheid (BELCLIV vzw)
• ….

Beknopt literatuuroverzicht

DENOLF, J. (ed.), Identiteitsfraude. Misdrijf van de toekomst?, Politeai, Brussel, 2005, 116 p.

DE VRIES, B; TIGHELAAR, J.; VANDERLINDEN, T. en HOL, T., Identiteitsfraude, een afbakening. Een internationale begripsvergelijking en analyse van nationale strafbepalingen, Disciplinegroep Rechtstheorie Departement Rechtsgeleerdheid, Universiteit Gent, Den Haag, Boom Juridische Uitgevers, 2007, 282 p.).

MARRON, D.; “ ‘Alter Reality’: Govrening the Risk of Identity Theft”, The British Journal of Criminology, violume 48, nr. 1, January 2008, 20-38.

REYNDERS, D. en TAEYMANS, M.  “Identiteit en diefstal van identiteit. Een verkennende juridische duiding”, in DENOLF J. (ed.), Identiteitsfraude. Misdrijf van de toekomst?, Politeia, Brussel, 2005, 31-64.

INTERNETLINKEN:

Identity Theft Resource Center, URL: www.idtheftcenter.org

Phonebusters, The Canadian Anti-fraud Call Centre/Le Centre d’appel antifraude du Canada, URL: www.phonebusters.com

CIFAS, The UK’s Fraud Prevention Service, URL: www.cifas.org.uk/reports_what_about_the_victim.asp

International Consumer Protection and Enforcement Network, URL: www.icpen.org