Van de zaak Remmery en de zaak Feryn, een racistische versie van de Plopdans en een racisme-incident bij een uitzendkantoor tot de racistische moorden van Hans van Themsche en bijeenkomsten van neonazistische verenigingen met extreem racistisch gedachtegoed. Het zijn stuk voor stuk voorbeelden waaruit blijkt dat nog heel wat racisme in onze samenleving leeft en dat racisme en discriminatie erg gevoelig liggen bij de publieke opinie.

Beleidsmatig is de strijd tegen het racisme een ‘hot topic’ geworden. Het werd onder meer in het regeerakkoord van 12 juli 20031 en in de Kadernota Integrale Veiligheid2 als beleidsprioriteit vastgelegd.

Hierna volgt een beknopt overzicht van het huidige strafrechtelijk beleid inzake racisme.

Definitie

De wetgeving inzake racisme en discriminatie is in 2007 gewijzigd. Op 30 mei 2007 verschenen in het Belgisch Staatsblad de hervormde antiracismewet3, de nieuwe antidiscriminatiewet4 en de wet voor gelijke behandeling van mannen en vrouwen5.

De hervormde wet van 30 juli 1981 (hierna: antiracismewet) bestraft bepaalde daden die door racisme en xenofobie zijn ingegeven. De begrippen racisme en xenofobie worden echter niet gedefinieerd, wel het begrip discriminatie. Voor de toepassing van de strafrechtelijke bepalingen van de antiracismewet wordt voortaan begrepen onder discriminatie6:

“Elke vorm van opzettelijke directe discriminatie, opzettelijke indirecte discriminatie, opdracht tot discrimineren en intimidatie op grond van de beschermde criteria.”

Om strafbaar te zijn, moet de discriminatie wel op basis van een aantal welbepaalde gronden (beschermde criteria) gebeuren, namelijk: “nationaliteit, een zogenaamd ras, de huidskleur, de afkomst of de nationale en etnische afstamming”7.

Ook in de nieuwe antidiscriminatiewet wordt het begrip discriminatie gedefinieerd. Artikel 21 bepaalt dat voor de toepassing van de strafrechtelijke bepalingen van de antidiscriminatiewet onder discriminatie wordt begrepen:

“Elke vorm van opzettelijke directe discriminatie, opzettelijke indirecte discriminatie, opdracht tot discrimineren en intimidatie op grond van de beschermde criteria alsook de weigering tot het maken van redelijke aanpassingen voor een persoon met een handicap.”

De beschermde criteria in de antidiscriminatiewet zijn de volgende:

“Leeftijd, seksuele geaardheid, burgerlijke staat, geboorte, vermogen, geloof of levensbeschouwing, politieke overtuiging, syndicale overtuiging, taal, huidige of toekomstige gezondheidstoestand, een handicap, een fysieke of genetische eigenschap, sociale afkomst”8.

Maar niet elke discriminatie overeenkomstig bovenstaande definities maakt een strafbaar feit uit. De discriminatie moet worden gekoppeld aan bepaalde delictsomschrijvingen uit de wet.

Samengevat zijn onder de nieuwe wetgeving de volgende handelingen strafbaar:

• aanzetten tot discriminatie, haat of geweld;
• discriminatie door openbare ambtenaren;
• een discriminerend motief bij een ander misdrijf.

In de antiracismewet komen daar nog de volgende twee criminele feiten bij:

• lidmaatschap van een racistische organisatie9;
• de verspreiding van denkbeelden die zijn gegrond op rassuperioriteit of rassenhaat.10

Evolutie van het fenomeen

Parketstatistieken

De volgende tabel geeft een beknopt overzicht van de parketstatistieken met betrekking tot racisme11.

Bovenstaande tabel is een vereenvoudigde cijferweergave van de parketstatistieken. De cijfers geven een overzicht van racisme en discriminatiezaken (met de codes 56, 56A, 56B en 56C) en van zaken waarbij het contextveld werd aangeduid (deze worden slechts vanaf april 2006 als dusdanig geregistreerd). Meer gedetailleerde cijfers zijn verkrijgbaar bij de Statistisch Analisten van het College van Procureurs-generaal
 
De parketstatistieken met betrekking tot racistische feiten geven slechts een beperkt beeld:

• er wordt geen onderscheid gemaakt tussen de verschillende soorten misdrijven in de racismewet;
• de cijfers maken het ook niet mogelijk om bijvoorbeeld antisemitische feiten of racisme op het internet te onderscheiden. Alle feiten met betrekking tot racisme worden immers onder éénzelfde preventiecode gebracht met als enige onderscheid racisme (code 56A) en xenofobie (code 56B).

Veroordelingsstatistieken

Ook de veroordelingsstatistieken plaatsen alle veroordelingen inzake racisme onder eenzelfde nomenclatuurcode. De meest recente cijfers dateren van het jaar 2006 en ze geven het aantal veroordelingen weer.

Centrum voor Gelijkheid van Kansen en Racismebestrijding

De cijfers die het Centrum voor Gelijkheid van Kansen en Racismebestrijding (hierna CGKR) jaarlijks publiceert in haar jaarrapport geven een goed beeld van de omvang van het fenomeen racisme. Bij de interpretatie van deze cijfers moet men wel voor ogen houden dat deze slechts een weergave zijn van de activiteiten van het CGKR en niet van het racisme in onze samenleving.

Voor meer informatie, zie diversiteit.be

Internationale instanties

Op internationaal niveau publiceren een aantal organisaties regelmatig rapporten met nuttige informatie over de evolutie van het fenomeen, zowel nationaal als internationaal.

• Committe on the Elimination of Racial Discrimination (VN)

• European Commission against Racism and Intolerance (Raad van Europa)

• Agency for Fundamental Rights en RAXEN (EU)

• Office for Democratic Institutions and Human Rights (OVSE)

Wetgeving

Belgische Wetgeving

• Artikel 10, 11, 150 en 191 van de Grondwet

Federale wetten

• Wet 30 juli 1981 tot bestraffing van bepaalde door racisme of xenofobie ingegeven daden gewijzigd door de wet van 10 mei 2007 (Antiracismewet).
• Wet van 23 maart 1995 tot bestraffing van het ontkennen, minimaliseren, rechtvaardigen of goedkeuren van de genocide die tijdens de tweede wereldoorlog door het Duitse nationaal-socialistische regime is gepleegd
• Wet 10 mei 2007 ter bestrijding van bepaalde vormen van discriminatie (gewijzigd bij wet dd. 30.12.2009 houdende diverse bepalingen) (Antidiscriminatiewet).
• Wet van 10 mei 2007 tot aanpassing van het Gerechtelijk Wetboek aan de wetgeving ter bestrijding van discriminatie en tot bestraffing van bepaalde door racisme of xenofobie ingegeven daden

Vlaamse decreten

• Decreet 8 mei 2002 gewijzigd op 30 april 2004, 9 maart 2007 en 30 april 2009 houdende evenredige participatie op de arbeidsmarkt.
• Decreet 10 juli 2008 houdende een kader voor het Vlaamse gelijke kansen- en gelijke behandelingsbeleid.

Franse gemeenschap decreet

• Decreet 12 december 2008 betreffende de bestrijding van sommige vormen van discriminatie.

Duitstalige gemeenschap decreet

• Decreet 17 mei 2004 betreffende de garantie van gelijke behandeling op de arbeidsmarkt gewijzigd door programma-decreet van 25 juni 2007.

Waals gewest decreet

• Decreet 6 november 2008 ter bestrijding van bepaalde vormen van discriminatie zoals gewijzigd door decreet van 19 maart 2009 en vastlegging inwerkingtreding door decreet van 30 april 2009.

Brussels Hoofdstedelijk gewest ordonnanties

• Ordonnantie 4 september 2008 ter bevordering van diversiteit en ter bestrijding van discriminatie in het Brussels gewestelijk openbaar ambt.
• Ordonnantie 4 september 2008 betreffende de strijd tegen discriminatie en de gelijke behandeling op het vlak van de tewerkstelling (privé).
• Ordonnantie 19 maart 2008 tot wijziging van de ordonnantie van 17 juli 2003 houdende de Brusselse huisvestingscode.

Cocof decreet

• Decreet 22 maart 2007 betreffende de gelijke behandeling tussen personen op het vlak van beroepsopleiding.

Internationale Wetgeving

Verenigde Naties

• Universele verklaring van de rechten van de mens;
• Internationaal verdrag inzake de uitbanning van alle vormen van rassendiscriminatie; New York, 7 maart 1966;
• Artikel 26 Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke Rechten; New York, 19 december 1966.

Raad van Europa

• Artikel 14 EVRM en Protocol nr. 12 bij het EVRM (discriminatieverbod);
• Additional protocol to the convention on cybercrime concerning the criminalisation of acts of a racist and xenophobic nature committed through computer system, Straatsburg, 28 januari 2003.

Europese Unie

• Artikel 13 EG-verdrag;
• Richtlijn 2000/43/EG van de Raad van 29 juni 2000 houdende toepassing van het beginsel van gelijke behandeling van personen ongeacht ras of etnische afstamming (Rasrichtlijn);
• Richtlijn 2000/78/EG tot instelling van een algemeen kader voor gelijke behandeling in arbeid en beroep.
• Kaderbesluit 2008/913/JBZ van de Raad van 28 november 2008 betreffende de bestrijding van bepaalde vormen en uitingen van racisme en vreemdelingenhaat door middel van het strafrecht.
• Art 21 Handvest van de grondrechten van de Europese Unie (non-discriminatiebeginsel).

Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa

• Brussels Declaration, 14 september 2004

Beleid

Op de bijzondere Ministerraad van 30 en 31 maart 2004 maakte de Regering van de strijd tegen het racisme een belangrijke beleidsprioriteit inzake veiligheid en justitie (zie Kadernota Integrale Veiligheid 2004).

Op initiatief van de Minister van Maatschappelijke Integratie en Gelijke Kansen en in samenwerking met de Ministers van Justitie en Binnenlandse Zaken keurde het kernkabinet op 14 juli 2004 de principes goed van een federaal actieplan tegen geweld, ingegeven door racisme, antisemitisme en xenofobie. Het antiracismeplan stelt aan de hand van 10 werkpunten concrete en duidelijke maatregelen voor om redeneringen, ideologieën en gewelddaden, ingegeven door racistische en antisemitische haat, te bestrijden. Inmiddels heeft dit beleid haar vruchten afgeworpen en werden een hele reeks initiatieven genomen. Hierna volgt een klein overzicht.

• Sinds 18 maart 2004 heeft ieder parket-generaal referentiemagistraten inzake racisme. Bovendien organiseert de Minister van Justitie jaarlijks een rondetafel met deze referentiemagistraten. In 2005 werden hun bevoegdheden nog uitgebreid tot alle mogelijke vormen van discriminatie en is er ook één referentiemagistraat per arrondissementsparket.

• De Hoge Raad voor de Justitie organiseert samen met het Centrum voor Gelijkheid van Kansen en Racismebestrijding (CGKR) opleidingen voor magistraten en gerechtelijke stagiairs. Dit gebeurt al sinds 1998. Er wordt een actueel beeld gegeven over de middelen die de wet voorziet om de diversiteit te waarborgen en discriminatie en racisme te bestrijden. In 2005 werd ook vorming gegeven aan de Nederlandstalige en Franstalige Justitiehuizen. Voor meer informatie, zie hrj.be en diversiteit.be

• In 2003 sloot de Voetbalcel van de FOD Binnenlandse Zaken een overeenkomst met het CGKR om de veiligheid op voetbalwedstrijden te verzekeren. Het protocol voorziet in een samenwerking op verschillende niveaus: analyse, interventie, sensibilisatie en vorming inzake racisme en discriminatie in het voetbal. Het CGKR verzorgt onder meer de vorming van stewards en veiligheidsverantwoordelijken van de stadions en ontwikkelde een pedagogische kit voor alle stewards op nationaal niveau. Sinds 2005 verenigt de werkgroep ‘Racisme in het voetbal’ vertegenwoordigers van verschillende kabinetten en de Koninklijke Belgische Voetbalbond en werd een structureel actieplan ontwikkeld. Op nationaal niveau werd een grote sensibiliseringscampagne opgezet die in oktober 2006 in alle media werd gelanceerd ("Hang de aap niet uit!"). In december 2006 stuurde de Minister van Binnenlandse zaken een omzendbrief naar alle burgemeesters en korpschefs en de KBVB met concrete richtlijnen om kwetsend verbaal geweld halt toe te roepen.

• In februari 2004 richtte de federale regering de Commissie voor Interculturele Dialoog op. In haar eindverslag (mei 2005) gaf de commissie een stand van zaken van de problematiek van de multiculturele samenleving zoals die zich in België en overal in Europa ontwikkelt.

• Op 21 maart 2006 keurde het College van Procureurs-generaal een omzendbrief inzake racisme en xenofobie goed (COL 6/2006). Deze omzendbrief verfijnt de nomenclatuur om racistische of antisemitische motieven van bepaalde misdrijven te kunnen identificeren. Hierdoor heeft men een beter zicht op de totale omvang van het fenomeen. Dit is nodig om een efficiënt beleid te kunnen voeren. Op 26 juni 2006 werd een soortgelijke omzendbrief goedgekeurd voor misdrijven met homofobe motieven (COL 14/2006).

• In maart 2006 werd het internetmeldpunt ‘Delete Cyberhate – racisme en discriminatie op het internet’ opgericht door de minister van Gelijke Kansen, samen met het CGKR, de minister van Justitie, de minister van Economie en de belangrijkste Belgische internetproviders. Via dit meldpunt kan iedere internetgebruiker die denkt een of andere vorm van racisme op het internet te hebben vastgesteld, melding doen bij het CGKR. Het CGKR doet een eerste selectie en speelt bepaalde klachten door naar het bevoegde parket. Ook een handleiding voor de internetgebruikers is beschikbaar. Voor meer informatie, zie cyberhate.be

• Men wil ook een tolerantiebarometer uitwerken. Daarom werd een verkennende studie uitgevoerd over goede indicatoren voor het verzamelen van gegevens over xenofobe gevoelens, over de wijze waarop die gevoelens tot uiting worden gebracht en over het discriminerend gedrag dat er soms uit voortvloeit12. Een tolerantiebarometer kan een beeld geven over het racisme en de evolutie ervan over een bepaalde periode. Begin 2007 is beslist een diepgaander studie uit te voeren, gespreid over de komende vier jaar. Deze studie zal gebeuren door een of meerdere universiteiten, in samenwerking met het CGKR. De bedoeling is dat elk jaar een barometer zal verschijnen die de stand van zaken betreffende tolerantie weergeeft.

• In maart 2007 werd een onderzoek over agressie tegen holebi’s in Brussel-stad afgerond. Dit onderzoek werd uitgevoerd door EHSAL in opdracht van de Minister van Justitie én met de steun van de Dienst voor het Strafrechtelijk beleid en het CGKR. Op 19 april 2007 werden de resultaten voorgesteld op een studiedag.

• Tenslotte werden drie belangrijke federale wetten hervormd: de antiracismewet13, de antidiscriminatiewet14 en de wet voor gelijke behandeling van mannen en vrouwen15 (zie hoger). Deze wetswijzigingen brengen de Belgische wetgeving in conformiteit met de Europese richtlijnen inzake de strijd tegen discriminatie16 en de Antiracismewet voert de verplichtingen uit die aan België door het Internationaal Verdrag van 21 december 1965 inzake de uitbanning van alle vormen van rassendiscriminatie zijn opgelegd. Bovendien heeft deze hervorming tot doel een einde te maken aan de rechtstreekse en onrechtstreekse gevolgen van het arrest 157/2004 van het Arbitragehof17 waarin sommige bepalingen van de Wet van 25 februari 2003 ter bestrijding van discriminatie en tot wijziging van de Wet van 15 februari 1993 tot oprichting van een Centrum voor gelijkheid van kansen en racismebestrijding, werden vernietigd.

• Er werden de voorbije legislaturen ook een aantal wetsvoorstellen/ontwerpen omtrent racisme ingediend (bijv. om de burgerrechten te ontnemen van personen die veroordeeld werden voor racisme en negationisme18; om racistische, negationistische en neonazistische organisaties19 strafbaar te stellen; om het toepassingsgebied van de negationismewet te verruimen20; om de politieke rechten te schorsen als bijkomende straf bij de veroordelingen op grond van overtredingen van de racismewetgeving21 en om de bijeenkomsten van racistische en neonazistische groeperingen te verbieden22).

Activiteiten van de Dienst

• Het College van Procureurs-generaal ondersteunen bij het opstellen van een omzendbrief in verband met racisme en discriminatie
• Parlementaire vragen in verband met racisme en discriminatie beantwoorden
• Vragenlijsten beantwoorden

Actoren

Belangrijke actoren in de strijd tegen racisme zijn:

Een aantal regeringsverantwoordelijken en de diensten die onder hun respectievelijke bevoegdheid vallen, hebben een (in)directe rol bij een geïntegreerde aanpak van racisme met aandacht voor preventie, repressie en nazorg:

• Minister van Justitie
• De Dienst voor het Strafrechtelijk beleid
• Minister van Binnenlandse Zaken
• Minister van Werk en van Gelijke kansen
• Minister van Sociale Zaken
• Ministers van de deelstaten verantwoordelijk voor Gelijke Kansen, Werkgelegenheid, Media, Onderwijs en Vorming

Andere onmisbare actoren:

• College van Procureurs-generaal
• Centrum voor Gelijkheid van Kansen en Racismebestrijding (CGKR)
• Politie
• Mensenrechtenorganisaties, sociale partners en organisaties van (etnisch-culturele) minderheden
• Media (belangrijke rol in beeldvorming)
• Onderzoekscentra die zich specifiek richten op de studie van racismegerelateerde onderwerpen (onder andere het Centrum voor Gelijke Kansen en Diversiteit van de KULeuven en de Groupe d’étude sur l’ethnicité, le racisme, les migrations et l’exclusion van de ULB)

Internationaal:

• Agency for Fundamental Rights en RAXEN (EU)
• European Commission against Racism and Intolerance (Raad van Europa)
• Office for Democratic Institutions and Human Rights (OVSE)
• Committe on the Elimination of Racial Discrimination (VN)

Beknopt literatuuroverzicht

• SOTTIAUX, S. en VRIELINK, J., "De antiracismewet na het Vlaams Blok-arrest", Nieuw Juridisch Weekblad 2004 nr. 75, 718-733.
• DE PRINS, D., SOTTIAUX, S. en VRIELINK, J., "Het Vlaams Blok-arrest, artikel 150 van de Grondwet en de interpretatie van de antiracismewet", T.Vreemd. 2004, 89-112.
• Centrum voor gelijkheid van kansen en racismebestrijding, Aanpak discriminatie en racisme, Brussel, Politea, 2004, 101.
• DE VOS, M. en BREMS. E. (eds.), De wet bestrijding discriminatie in de praktijk, Antwerpen, Intersentia, 2004, 347 p.
• CLAES, E. en VRIELINK, J., “Antiracisme en rechtsstatelijke strafrechtspleging”, NJW 2005, nr. 99, 151-168.
• DE PRINS, D., SOTTIAUX, S. en VRIELINK, J., Handboek discriminatierecht, Mechelen, Wolters Kluwer, 2005, 593.
• SOTTIAUX, S. en VRIELINK, J., “De negationismewet op het hellend vlak”, TvMR 2005, nr. 2, 6-13.
• X., Nieuwsbrief Suggnomè 2006, nr. 3 (themanummer 'racisme en bemiddeling'), 30.
• FOBLETS, M., VRIELINK, J. en BILLIET, J., Multiculturalisme ontleed, een staalkaart van onderzoek aan de KULeuven, Leuven, Universitaire pers, 2006, 391.
• POULET, Y., “La lutte contre le racisme et la xénophobie sur internet”, J.T. 2006, 1-12.
• VRIELINK, J., "Strafbare ideeën: geen goed idee", Samenleving en Politiek 2007, nr. 3, 4-10.
• DE WIT, J., “Hervorming antidiscriminatiewet op de agenda”, Juristenkrant 2007, nr. 145, 7.
• DE WIT, J., “Nieuwe antidiscriminatiewetten zijn gemiste kans”, Juristenkrant 2007, nr. 146, 4-5.
• BAYART,C., SOTTIAUX, S. en VAN DROOGHENBROECK, S., De nieuwe federale antidiscriminatiewetten / Les nouvelles lois luttant contre la discrimination, Brugge / Brussel, die Keure / La Charte, 2008, 849 p.
• BAYART, C., SOTTIAUX, S. en VAN DROOGHENBROECK, S., Actuele topics discriminatierecht / Actualité du droit de la lutte contre la discrimination, Brugge / Brussel, die Keure / La Charte, 2010, 407 p.

1. Een creatief en solidair België. Regeerakkoord, Brussel, 12 juli 2004. Hoofdstuk X. van dit regeerakkoord heeft als titel ‘een verdraagzame samenleving’ en handelt onder meer over de strijd tegen racisme en etnische discriminatie.

2. Kadernota Integrale Veiligheid, goedgekeurd door de Ministerraad op 30 maart 2004. Hoofdstuk 2 van deze KIV handelt over de prioritaire fenomenen en aandachtspunten. Racisme is één van deze prioritaire fenomenen en wordt besproken onder punt 2.5.5.

3. Wet 10 mei 2007 tot wijziging van de wet van 30 juli 1981 tot bestraffing van bepaalde door racisme of xenofobie ingegeven daden, B.S. 30 mei 2007.

4. Wet 10 mei 2007 ter bestrijding van bepaalde vormen van discriminatie, B.S. 30 mei 2007.

5.  Wet 10 mei 2007 ter bestrijding van discriminatie tussen vrouwen en mannen, B.S. 30 mei 2007.

6. Artikel 19 Antiracismewet.

7.  Artikel 4, 4° Antiracismewet.

8.  Artikel 4, 4° Antidiscriminatiewet.

9. Art. 22 Antiracismewet.

10. Art. 21 Antiracismewet.

11.  Bron: Gegevensbank van het College van procureurs-generaal.

12. V. VANDEZANDE, L. HANQUINET, M. SWYNGEDOUW en D. JACOBS (2006), Naar een Tolerantiebarometer voor België. Haalbaarheidsstudie by order of the Centrum voor Gelijkheid van Kansen en voor Racismebestrijding and the Minister van Ambtenarenzaken, Maatschappelijke Integratie, Grootstedenbeleid en Gelijke Kansenbeleid.

13. Wet tot wijziging van de wet van 30 juli 1981 tot bestraffing van bepaalde door racisme of xenofobie ingegeven daden.

14. Wet ter bestrijding van bepaalde vormen van discriminatie.

15. Wet ter bestrijding van discriminatie tussen vrouwen en mannen.

16. Richtl. Raad nr. 2000/43/EG, 29 juni 2000 houdende toepassing van het beginsel van gelijke behandeling van personen ongeacht ras of etnische afstamming, PB.L. 19 juli 2000, afl. 180, 22; Richtl. Raad nr. 2000/78/EG, 27 november 2000 tot instelling van een algemeen kader voor gelijke behandeling in arbeid en beroep, PB.L. 2 december 2000, afl. 303, 16.

17. Arbitragehof 6 oktober 2004, nr. 157/2004. Dit arrest van het Grondwettelijk Hof vernietigde bijvoorbeeld de limitatieve opsomming van discriminatiegronden voor wat betreft het burgerrechtelijke en procesrechtelijk luik.

18. Wetsontwerp betreffende de schorsing en de uitsluiting van het kiesrecht en van de rechten bedoeld in artikel 31 Strafwetboek ingeval van strafrechtelijke veroordeling, Parl. St. Kamer 2006-07, nr. 3005/001.

19. Wetsvoorstel betreffende het verbod op racistische, negationistische en neonazistische organisaties, Parl. St. Kamer 2006-07, nr. 3014/001.

20. Wetsontwerp tot wijziging van de artikelen 259bis, 314bis, 504quater, 550bis en 550ter van het Strafwetboek, Parl. St. Kamer 2005-2006, nr. 1284/001.

21. Wetsvoorstel teneinde de schorsing van de politieke rechten automatisch uit te spreken als bijkomende straf bij een veroordeling op grond van de wet van 30 juli 1981 tot bestraffing van bepaalde door racisme of xenofobie ingegeven daden, van de wet van 23 maart 1995 tot bestraffing van het ontkennen, minimaliseren, rechtvaardigen of goedkeuren van de genocide die tijdens de tweede wereldoorlog door het Duitse nationaal-socialistische regime is gepleegd en van de wet van 10 mei 2007 ter bestrijding van bepaalde vormen van discriminatie, Parl. St. Kamer 2007-08, nr. 1457/001.

22. Wetsvoorstel (R. Terwingen et al.) tot wijziging van de racismewetgeving wat het verbod van bijeenkomsten van racistische en neonazistische groeperingen betreft, Parl.St. Kamer 2008-09, nr. 1487/001.